Het is lesvrije periode (geen vakantie, want uit onze peiling bleek een groot gedeelte van onze deelnemers in deze weken toch te werken…) en onze blog was er ook even niet.
In deze post gaan we dieper in op de vragen die we hebben gesteld over bevoegdheid en bekwaamheid.

1. Commissie Onderwijsbevoegdheden

In een eerdere blog gaven we al aan vragen te stellen over bevoegdheid en bekwaamheid naar aanleiding van ontwikkelingen rondom de Commissie Onderwijsbevoegdheden (ook wel Commissie Zevenbergen). Deze Commissie had de opdracht gekregen om te adviseren over de vormgeving van een nieuw bevoegdhedenstelsel aan de hand van het rapport ‘Ruim Baan voor leraren’ van de Onderwijsraad uit 2018.

‘Ruim Baan voor leraren’ (2018) pleitte onder meer voor:

• Een brede pedagogisch-didactische basis voor álle leraren;
• Het clusteren van bekwaamheidsgebieden tot bredere bevoegdheden;
• Het verruimen van het loopbaan- en ontwikkelperspectief voor leraren; door de inzetbaarheid van leraren te vergroten;
• Een integrale herziening van de opleidings- en arbeidsstructuur.

In een enquête gaven leraren aan geen behoefte te hebben aan een nieuw bevoegdhedenstelsel. De leraar wil binnen zijn vakgebied zo breed mogelijk inzetbaar zijn, ook met het oog op het lerarentekort. Het advies van de Onderwijsraad gaat er van uit dat leraren door een brede bevoegdheid beter inzetbaar zijn en daardoor een beter loopbaanperspectief hebben.

Als leraren zelf dit probleem niet ervaren, moet er dan mee door gegaan worden? Dit is precies wat een deel van de Commissie Onderwijsbevoegdheden ook constateert. Een smaldeel van de Commissie geeft aan:

Leraren hebben via diverse enquêtes aangegeven zich niet te kunnen vinden in het advies van de Onderwijsraad; er is geen brede steun voor een nieuw bevoegdhedenstelsel. Voor ons waren dit duidelijke signalen om kritisch naar onze positie te kijken: zitten we op de juiste weg?

In deze blog gaan we in op een deel van de kanttekeningen die zijn gezet bij de opdracht aan de commissie.

2. Bevoegd en bekwaam

Een deel van de commissie was voorstander van het invoeren van een eenmalige bevoegdheid. Deze eenmalige bevoegdheid kent volgens ons echter te grote risico’s. Leraren mogen met een eenmalige bevoegdheid lesgeven in een vak of sector waartoe ze niet bekwaam zijn (want ze zijn immers al bevoegd). Terwijl onderzoek laat zien dat leraren juist betere leerprestaties met kinderen behalen als ze bekwaam zijn voor een specifiek vak of sector.

We hebben op Twitter gevraagd hoe er over bevoegdheid en bekwaamheid wordt gedacht. Enkele mooie uitspraken die een rol hebben gespeeld bij onze vragen:

“Bevoegd zonder bekwaam kan. En bekwaam en niet bevoegd ook. Liever die laatste dan die eerste overigens 😉 Bekwaam is in mijn ogen dat je in staat bent goed onderwijs te verzorgen. Bij mij steeg mijn bekwaamheid wel door het traject voor de bevoegdheid.”

“Ik ben bevoegd leraar voor gr 1 t/m 8 maar voel mij niet meer bekwaam in de midden/bovenbouw omdat ik al 14 jaar achter elkaar kleuters heb. In 25 jaar onderwijs 20 jaar kleuters gedaan. Ik ben dus bevoegd maar vooral bekwaam in gr 1/2.”

“Zonder bevoegdheid kan iemand best bekwaam zijn. Maar vanwege het risico op beunhazerij moet je dat niet willen formaliseren.”

“In principe zou een formele bevoegdheid alleen moeten worden afgegeven als bekwaamheid (als beginneling natuurlijk) gebleken is in de stage. En bekwaamheid vraagt duurzaam onderhoud!”

We hebben onze deelnemers de afgelopen weken vier vragen gesteld (of liever: stellingen voorgelegd) op basis van de brief van een deel van de Commissie Onderwijsbevoegdheden en deze uitspraken.

1. Ik ben bevoegd, dus bekwaam
2. Bekwaamheid vraagt duurzaam onderhoud
3. Ik ben bekwaam, omdat ik bevoegd ben.
4. Met welke stelling(en) ben jij het eens?
   Zonder bevoegdheid kan iemand best bekwaam zijn.
   Een bekwame, maar onbevoegde leraar moet een diploma halen.
   Liever een bekwame, maar onbevoegde docent dan een bevoegde, maar onbekwame docent.
   Een belangrijk onderdeel van bekwaamheid is vakinhoudelijke kennis.
   Een formele bevoegdheid zou alleen moeten worden afgegeven als bekwaamheid is gebleken.

Je kunt in ons maandoverzicht de resultaten van deze vragen inzien. We delen hier wat nadere analyses en inzichten.

De stelling ‘Ik ben bevoegd, dus bekwaam’ liet een splitsing zien. Leraren zijn het hier mee eens of oneens, en de beide groepen zijn ongeveer even groot. Mogelijk dat een deel van de leraren redeneert vanuit het idee dat je bekwaamheid verder moet onderhouden nadat je je bevoegdheid hebt behaald (en dan betekent bevoegd niet altijd bekwaam (meer)). Deze groep is het dan oneens met deze stelling. Deze leraren zouden dan waarde hechten aan professionalisering en het waarschijnlijk ook oneens zijn met de stelling dat ze bekwaam zijn omdat ze bevoegd zijn. Immers, die bekwaamheid vraagt onderhoud.

Aan de andere kant heb je een bevoegdheid behaald omdat je een bepaalde bekwaamheid hebt laten zien. Leraren in deze tweede groep zullen het eens zijn met deze stelling “Ik ben bevoegd, dus bekwaam”. Deze groep zal wellicht ook eerder vinden dat ze bekwaam zijn omdat ze bevoegd zijn, en het daarom eens zijn met de stelling “Ik ben bekwaam, omdat ik bevoegd ben”. Zou deze groep dan minder waarde hechten aan professionalisering en onderhoud?

Als we de beide stellingen combineren zien we precies deze twee groepen ontstaan.

Een groep die het eens is met beide stellingen, en een groep die het oneens is met beide stellingen. Het is echter ook goed te zien dat de resultaten van ‘ik ben bekwaam, omdat ik bevoegd ben’ minder gelijk verdeeld zijn; de meerderheid is het (helemaal) oneens met de stelling. Zou professionalisering en onderhoud dan toch in beide groepen van belang zijn?

3. Bekwaamheid duurzaam onderhouden

De grote meerderheid geeft aan dat bekwaamheid duurzaam onderhoud vraagt. Dat roept dan natuurlijk de vraag op wát leraren doen aan dat onderhoud.

We zien hier kleine verschillen tussen leraren die het eens of oneens zijn met de stelling ‘Ik ben bevoegd, dus bekwaam.’ en welke professionele ontwikkeling zij hebben ondernomen op eigen initiatief. Het percentage leraren dat een formeel kwalificatieprogramma volgde, andere scholen en bedrijven bezocht, geobserveerd werd door collega’s of zelf-observatie of iets anders deed, is net iets hoger bij de leraren die het (helemaal) oneens waren. Dit is in lijn met het vermoeden dat deze groep redeneert vanuit het idee dat je bekwaamheid verder moet onderhouden nadat je je bevoegdheid hebt behaald.

4. Hoe nu verder?

De herziening van de bevoegdheden biedt de beroepsgroep een prachtige kans om met elkaar de dialoog aan te gaan over wat ‘goed leraarschap’ inhoudt. Deze dialoog zou de opmaat moeten vormen voor een eventueel nieuw te ontwerpen stelsel van bekwaamheidsgebieden, dat vervolgens samen met de andere betrokken partijen – de driehoek werknemer, werkgever, opleiding – uitgewerkt dient te worden tot een geheel van bekwaamheidseisen, ondersteund door en gebaseerd op wetenschappelijke kennis. Dit is een proces dat meer tijd en inspanning vergt, maar het is de enige manier om naar een breed gedragen advies toe te werken

Op verzoek van Desiree Berendsen en Pieter Leenheer hebben wij inmiddels al wat vragen gesteld over deze professionele dialoog en het versterken van de beroepsgroep. Wordt dus vervolgd!

5. Tips

Zoals altijd in onze blog, een overzicht van de gegeven tips. Deze keer de tips van 8 tot en met 21 februari.

Smaldeel commissie Zevenbergen schrijft brief aan Slob
Gids afstandsleren
3 online werkvormen met gebruik van Wordwall
Eindexamens 2021, hoe denken de leraren hier eigenlijk over?
Onze leerlingen zijn Woordenaars!
Hoe behoud je oudere leraren voor het voortgezet onderwijs?
Vakliteratuur onderwijs: waarom en hoe pas je het toe?
Vier technieken om orde te houden in de klas
Minidocumentaire kansenongelijkheid (deel 1 – interventies die werken)
Het Rosenthaleffect: de invloed van hoge verwachtingen
Programmatisch toetsen
Podcast serie: Het mysterie van de goede leraar
“Als wij ‘t niet doen, doen anderen ‘t wel voor je”
Vijf energizers in je (digitale) klas: pep je leerlingen op!