Over het eindexamen wordt altijd veel geschreven. Meestal gaat het over de stress bij leerlingen. De klachten over het examen. De slagingspercentages. Hoe de vlag uitgehangen wordt. Vanaf de kant van betrokken leraren horen we niet altijd veel. Alleen de uitzonderingen, de kwijtgeraakte examens, de verkeerde procedures, etc. Maar hoe is het nu om zo’n eindexamen na te kijken? Hoe doen leraren dat? Hoe werkt zo’n tweede correctie precies? Wij vroegen een en ander aan onze deelnemers met eindexamenklassen!

De opzet van het CSE

Voorafgaand aan de examens vroegen we of de huidige opzet van het CSE aan vervanging toe is, en gaven we deelnemers de gelegenheid te vertellen wat ze kwijt wilden over de opzet van het CSE. Al deze vragen stelden we aan al onze deelnemers in het voortgezet onderwijs, dus niet alleen aan de deelnemers met examenklassen!

Omdat we bij sommige vakken slechts een beperkt aantal deelnemers hebben, beperken we ons tot het bespreken van Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde/scheikunde/natuurkunde/biologie/rekenen en mens,cultuur, en maatschappij-vakken. Bij de beta-vakken zien we, vergeleken met de andere vakken, de grootste groep deelnemers die niet weet of de huidige opzet van het CSE aan vervanging toe is (figuur 1). Ook zien we daar, vergeleken met andere vakken, de grootste groep deelnemers die vindt dat de opzet niet aan vervanging toe is. Bij de overige vakken geeft een meerderheid aan dat de huidige opzet aan vervanging toe is. Met name bij moderne vreemde talen weten de deelnemers ook welke verandering ze zouden willen zien. In de open vraag lezen we bij deze groep vooral dat nu met name leesvaardigheid wordt getoetst, en dat alle vaardigheden zouden moeten worden getoetst, omdat taal meer is dan leesvaardigheid. Overigens is de manier waarop nu leesvaardigheid wordt getoetst volgens enkele deelnemers ook geen goede manier. Bij Nederlands lezen we dit ook terug, hoewel de veranderingen die de afgelopen jaren zijn ingezet met betrekking tot het examen als positief worden ervaren. Bij de bèta- en mcmvakken zien we zowel vakspecifieke als algemene opmerkingen over het CSE. Vakspecifiek gaat het met name over de kenmerkende aspecten bij geschiedenis (die zouden wat onze deelnemers betreft wel in een bijlage kunnen, iets dat kortgeleden ook daadwerkelijk besloten is!) en de taligheid van de bèta-examens. Algemene opmerkingen gaan aan de ene kant over het belang van een centraal examen, en aan de andere kant over betere schoolexamens en/of liever schoolexamens Ook wordt meermaals geopperd te gaan werken met meer momenten in het jaar in plaats van één moment.

Tijdens de examenperiode hebben we deelnemers die eerste corrector waren enkele vragen gesteld over het examen, het nakijken en de tweede correctie. We delen hier enkele inzichten! Vakken waarin we minder dan 10 deelnemers hebben, laten we buiten beschouwing. Daarnaast zijn de vragen logischerwijs door minder deelnemers beantwoord dan we gewend zijn (rond de 250 deelnemers in plaats van 1200). Dat maakt het nog belangrijker om te realiseren dat onze resultaten een weergave zijn van de mening van onze deelnemers. (Uiteraard vinden we het leuk om te groeien, dus deel de app gerust in je netwerk, hoe meer deelnemers hoe beter het beeld1) Tot slot: we zullen niet van elke vraag de splitsing op elk vak laten zien. Mocht je heel graag een bepaalde splitsing willen zien, laat het ons dan weten!

De kwaliteit van het examen

Het percentage leraren dat (zeer) negatief is over de kwaliteit van het CSE is het hoogst bij de mens, cultuur en maatschappij-vakken (figuur 2), gevolgd door moderne vreemde talen. Gezien onze resultaten hierboven is dit geen verrassing.
Een van onze deelnemers vroeg zich af of leraren minder gelukkige vragen ook melden. 30% van de deelnemers geeft aan nog nooit een foute of slechte vraag te hebben opgemerkt (figuur 3). 26% heeft dit weleens opgemerkt en ook gemeld bij het examenloket. En 55% heeft wel eens een foute of slechte vraag opgemerkt maar dit om een of meerdere redenen niet gemeld. (Er waren meerdere antwoorden mogelijk, dus het telt op tot meer dan 100%.) Foute of slechte vragen lijken dus niet altijd gemeld te worden bij het examenloket.

Nakijken

Als de leerlingen klaar zijn, begint het nakijken voor de leraren. Het cluster met het hoogste percentage leraren dat gemiddeld meer dan twee uur per leerling nakeek is mens, cultuur, en maatschappij-vakken (figuur 4b). Alleen bij Nederlands zien we ook leraren die gemiddeld meer dan twee uur per leerling nakeken. De meerderheid van de leraren moderne vreemde talen is binnen 30 minuten klaar, waarvan een groot deel zelfs binnen 10 minuten (figuur 4a). Leraren Nederlands kijken het werk het vaakst na (figuur 5).

De rampen…

We stelden ook open vragen. 126 deelnemers gaven antwoord op de vraag: Wat is het ergste wat jou of je school dit jaar is overkomen met betrekking tot de examens? 29 deelnemers meldden dat er niets ergs, geks of raars is gebeurd dit jaar. De andere opmerkingen gaan over zieke/afwezige leerlingen, omstandigheden tijdens afname (een lawaaierige surveillant), procedures rondom afname en inleveren, kwijt geraakte examens en correctieperikelen. Hier enkele opvallende antwoorden:
“Dat er met terugwerkende kracht nog allemaal schoolexamens gemaakt moesten worden, omdat er anders een behoorlijke groep leerlingen geen centraal examen kon doen.”
“Een eerste corrector die opzichtig veel te veel punten toekent aan leerlingwerk”
“Leerlingen geen extra tijd toegekend omdat we niet wisten dat ze daar recht op hadden.”
“Leerling vlak voor het examen bij een vechtpartij betrokken geraakt en daardoor geen deelname aan dat examen mogelijk.”
“Leerling had het examen op een laptop getypt en toen de leerling het examen wilde printen, bleef de laptop vasthangen. Leerling had het examen niet opgeslagen, dus toen moest ze een deel opnieuw maken (na goedkeuring van de Inspectie)”
“Leerling had per ongeluk het officiële blad met haar antwoorden mee naar huis genomen.”
“Dat een leerlinge tijdens de praktijkexamens niet aanwezig was omdat haar moeder goedkoop op vakantie wilde en haar zonder toestemming van school gewoon meenam……”
“Een tweede corrector die het voor het eerst deed en veel te rigide was. Gelukkig op bij kunnen sturen, maar heeft veel tijd gekost.”
“Een tas met 22 examens werd gestolen.”

De tweede correctie werd al af en toe genoemd bij onze eerste open vraag, maar we vroegen er ook specifiek naar. Laten we met onze open vraag beginnen: wat is het ergste dat je dit jaar hebt meegemaakt rondom de tweede correctie? 122 deelnemers gaven antwoord en 24 van hen gaven aan dat er niets ergs was dit jaar. De correctoren zaten op één lijn, en het gesprek verliep prettig. Maar dit gold niet voor iedereen! Soms betrof het ergste de te late verstuurde tweede correctie (of PostNL was iets kwijt), maar er zijn ook opmerkingen over de kwaliteit van de eerste correctie of de wijze waarop de tweede corrector te werk gaat. We delen enkele opvallende uitspraken.

“De eerste corrector had met blauwe pen nagekeken. Ze had ook in het werk aantekeningen gemaakt. Het was soms lastig om te zien wat door de corrector en wat door de kandidaat was geschreven.”
“2.5 uur bellen op zondagmiddag. Andere collega die antwoorden erbij geschreven/ bedacht had- dat leidt tot de discussie ‘de leerling vindt/denkt…’ , maar het staat er niet!”
“Een tweede corrector die zonder afspraak om 17:00 belde en meteen van wal stak. Ik waardeer het fanatisme maar ken de examens en antwoorden van mijn leerlingen niet uit mijn hoofd.”
“Het werk waarvan ik de tweede correctie deed was onnauwkeurig gecorrigeerd en bij teveel vragen was het correctiemodel niet gevolgd! Ook slordig gecorrigeerd: geen punten voor juiste antwoorden (dus nadelig voor de leerling).”
“Mijn collega die mij de schuld gaf van de ruzie die ze maakte als tweede corrector omdat ze bij de interpretatie van een vraag hardnekkig vasthield aan wat wij onderling eerder besproken hadden terwijl de eerste corrector een goed en valide argument had om hiervan af te wijken.”
“Heel veel punten aftrek moeten rekenen, daardoor uitgemaakt worden voor muggenzifter, terwijl het correctiewerk echt niet deugde”
“Een tweede corrector die alle regels tot de laatste punt en komma wilde toepassen en daarbij minder keek of de leerling begrip van de stof toonde”
“Tijdens het contact met de 1e corrector – tijdstip afgesproken via de mail – zat hij in de auto. Dat vond ik wel bijzonder.”
“Twee dagen voor de deadline van het vaststellen van de score van twee lesgroepen is er nog geen contact geweest. De tweede corrector heeft geen tel.nummer doorgegeven en reageert niet op de mail.”

(De eerste uitspraak (over lastig zien wat kandidaat en wat de corrector had geschreven) sluit aan bij een nieuwsbericht van een leraar die antwoorden van leerlingen had verbeterd. Hier hebben we ook vragen over gesteld. Die behandelen we in een andere blog!)

De overige uitspraken sluiten aan bij onze gesloten vragen. Over het algemeen verliep het contact met de tweede corrector prettig (figuur 6) en waren eerste en tweede corrector het snel eens. Sommige deelnemers waren strenger en andere soepeler dan de tweede corrector (figuur 7). Het komt echter voor dat leerlingen punten niet krijgen die onze deelnemers andere leerlingen als tweede corrector wél gaven (figuur 8). Ondanks de ergernissen en tijdrovende procedure zou een meerderheid de eerste en tweede correctie niet willen vervangen door twee externe beoordelaars. Veel deelnemers zien het nakijken van het examen als een afronding van hun traject met leerlingen (figuur 9). We stelden onze andere deelnemers (zonder examenklassen dus) overigens een vergelijkbare vraag: Leerlingen/studenten/cursisten worden op de meest eerlijke manier beoordeeld wanneer de beoordeling wordt gedaan door … en 51% antwoordde: de eigen leraar.

De vlag mag uit!

‘Wat is je van deze resultatendag het meest bijgebleven?’ vroegen we tot slot, op de dag dat veel (maar niet alle!) examenleerlingen de uitslag kregen. Leuk om hier te lezen dat enkele deelnemers als ouder van een examenkandidaat dit jaar de eindexamens wat anders beleefden dan voorgaande jaren. Uiteraard lezen we veel over emoties: blijdschap en teleurstelling. Ook was er stress vanwege DDOS aanvallen en verkeerd berekende cijfers. Er zijn, van de 131 deelnemers, 16 deelnemers die een opmerking maken over een slechte uitslag. “Dat er dit jaar meer leerlingen dan anders definitief afgewezen zijn. Het te soepele overgangsbeleid tijdens de coronajaren werpt nu dus z’n zure vruchten af.” stelt een van de deelnemers.

Enkele andere opvallende antwoorden op de vraag: ‘Wat is je van deze resultatendag het meest bijgebleven?‘:
“Mijn collega die zei , ja de gezakten zitten bij jou in de klas’ wat voelde als een steek onder water, vooral toen tijdens de bespreking bleek dat er in haar klas ook een aantal zitten.”
“Dat een telefoonverbod hard nodig is om de havo te redden”
“De knuffel van die stoere jongen die je drie jaar lang hebt lesgegeven en hij ook eindelijk z’n diploma heeft.”
“De blije gezichten van mijn leerlingen én het moment dat ik zelf even moest huilen in een gelukkig leeg lokaal na het bellen van mijn leerlingen.”
“Ik kreeg net een ontroerend lief berichtje van mijn enige examenkandidaat voor geschiedenis! Mijn dag kan niet meer stuk! Daar doen we het voor!”
“De blijde gezichten , de mooie cijferlijsten. De persoonlijke bedankjes voor de lessen van dit jaar. Een cijferlijst van onderpresterende leerling met toch een volle 8 voor mijn vak. Uitgelaten lln die in 4e bleven zitten en nu toch geslaagd zijn. Kortom een dag waardoor je weet waarom je het doet.”
“Die ene leerling die vandaag zakte, terwijl ze vorig jaar ook gezakt was. Ik had zo te doen met het meisje”
“Mijn eigen stress tijdens het bellen: angst iemand vergeten te zijn.”
“Leerlingen die het hele jaar heel stoer doen over dat ze toch wel slagen en dan in huilen uitbarsten als je ze vertelt dat ze geslaagd zijn.”
“Dat onze schoolleiding zich de hele dag niet liet zien…..”

We hopen nog vaker een dergelijke specifieke gebeurtenis of periode te bevragen aan (een deel van) onze deelnemers. We gaan ervan uit dat we dit volgend jaar bij de examens ook weer kunnen doen!