Dit blog is tot stand gekomen in samenwerking met Patricia Brouwer (senior onderzoeker Hogeschool Utrecht) en Jannet Doppenberg (senior onderzoeker Hogeschool van Amsterdam en Lector Hanzehogeschool) van wie we eerder de praatplaat onderzoekend werken aan onderwijsverbetering deelden als tip.
Geen doel maar een middel
Onderzoekend werken in de school is belangrijk omdat het leraren en teams helpt in te spelen op ontwikkelingen in het onderwijs, werkveld en leerlingen of studenten. Een leraar uit het mbo verwoordt het treffend: ‘Zonder onderzoekende houding is het lastig om de veranderingen bij te houden. Studenten vonden vroeger bijvoorbeeld sociale media niet belangrijk maar nu wel, daar zullen docenten dan ook nu iets mee moeten doen’.
Onderzoekend werken is daarmee geen doel op zich, maar nadrukkelijk een middel om onderwijs te verbeteren of te vernieuwen. Je kunt op meerdere manieren onderzoekend werken, namelijk via verschillende onderzoeksactiviteiten die tot uiting komen in je houding en gedrag. Hoe kijken onderwijsprofessionals hier tegenaan? In de eerste weken van 2022 vroeg Teacher Tapp hiernaar, ruim 800 onderwijsprofessionals antwoordden.
Wat versta jij onder onderzoekend werken?
Te zien is dat de rol of functie uitmaakt voor de opvatting over onderzoekend werken. Naarmate respondenten een meer leidinggevende functie hebben, hebben zij vaker houdingen en activiteiten gerapporteerd. Als we meer inzoomen is opvallend dat perspectieven willen verkennen in je werk minder wordt geassocieerd met onderzoekend werken, los van de functie van respondenten. Verder valt op dat ongeacht functie, onderzoekend werken vooral wordt opgevat als willen begrijpen hoe of waarom dingen werken en verzamelen en inzetten van gegevens om je onderwijspraktijk te verbeteren, en dat schooldirecteuren en oop-ers onderzoekend werken daarnaast vaker opvatten als experimenteren en vernieuwen.
Kijkend naar de sectoren zien we een vergelijkbaar beeld als beschreven bij de rollen. Wel valt op dat respondenten uit het hoger onderwijs in vergelijking met de andere sectoren net iets vaker de houdingen en activiteiten hebben gescoord als onderzoekend werken.
Welke onderzoeksactiviteiten onderneem jij regelmatig?
Te zien is dat afhankelijk van de rol of functie, respondenten meer of minder vaak vinden dat zij onderzoeksactiviteiten hebben ondernomen. Zo nemen leraren over de bank genomen wat minder activiteiten regelmatig dan leidinggevende collega’s. Een duidelijke trend is te zien bij systematisch en cyclisch werken door een planmatige aanpak of werkwijze te hanteren en verzamelen en inzetten van gegevens om je onderwijspraktijk te verbeteren. Deze activiteiten nemen toe naarmate respondenten een meer leidinggevende functie hebben. Verder valt op dat oop-ers veel vaker dan leraren en leidinggevenden aangeven nieuwsgieriger zijn te hebben ondernomen.
Kijken naar de onderwijssectoren dan zien we dat respondenten uit het hoger onderwijs gemiddeld het vaakst aangegeven dat zij onderzoeksactiviteiten hebben ondernomen en respondenten uit het voortgezet onderwijs het minst vaak. Hoewel respondenten uit het vo minder vaak dan respondenten uit het ho aangeven onderzoeksactiviteiten te hebben ondernomen, lijkt de verdeling over de verschillende activiteiten min of meer gelijk. Zo rapporteren beide groepen gemiddeld het vaakst de activiteit reflecteren op je eigen handelen en achterliggende percepties en het minst vaak systematisch en cyclisch werken. Aansluitend zien we dat respondenten uit het primair, speciaal- en middelbaar beroepsonderwijs, hoewel iets minder gelijk dan vo en ho, ook een vergelijkbare verdeling over activiteiten laten zien. Zij scoren allen gemiddeld het vaakst op de hoogte blijven van je vak en het minst vaak perspectieven in je werk willen verkennen.
Voorwaarden voor onderzoekend werken
Opvallend is dat teamleiders en directie positiever zijn over de aanwezigheid van voorwaarden voor onderzoekend werken dan leraren dat zijn. Bij een aantal voorwaarden is een trend te zien tussen de verschillende functies, waarbij respondenten positiever worden naarmate zij meer een leidinggevende rol hebben: facilitering van onderzoeksactiviteiten, een veilige plek, steun vanuit leidinggevenden, inbedding in (professionaliserings)beleid en koers, samenwerken met collega’s.
Kijken naar de onderwijssectoren dan valt op dat de respondenten uit het hoger onderwijs de aanwezigheid van voorwaarden voor onderzoekend werken gemiddeld het hoogst scoren. Daarna zijn het primair en speciaal onderwijs het meest positief, gevolgd door het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, waarbij het mbo het minst positief scoort. Verder valt op dat minder dan de helft van de respondenten uit het vo en mbo aangeeft dat zij hun werkomgeving als een veilige plek ervaren, waarbij slechts 36% van de in het mbo-werkzame respondenten hebben aangegeven dat zij hun werkomgeving als een veilige plek ervaren. Mbo scoort in vergelijking met de andere sectoren ook lager op samenwerken met collega’s en steun vanuit leidinggevende. Tot slot zien we dat respondenten uit het hoger onderwijs in vergelijking met de andere sectoren vaker aangeven dat zij facilitering van onderzoeksactiviteiten en uitwisseling van kennis en ervaring met collega’s ervaren.
Tot slot
Het is voor de verschillende onderwijsprofessionals van belang om bewust te zijn van de verschillende perspectieven op, en ervaringen met onderzoekend werken. Zo komt uit de resultaten van Teacher Tapp naar voren dat leraren en leidinggevenden verschillen in hoe positief zij onderzoeksactiviteiten en de aanwezigheid van voorwaarden in de school inschatten. Hoe meer een leidinggevende rol of functie, hoe positiever het beeld van onderzoekend werken. Aanvullend is het teamperspectief van belang bij onderzoekend werken. Uit het onderzoek van Brouwer, Doppenberg, Boersma et al. (2021) komt naar voren dat leraren de onderzoeksactiviteiten naar eigen zeggen vaker individueel dan in teamverband ondernemen. Terwijl blijkt dat juist het onderzoekend werken in teamverband bijdraagt aan onderwijsverbetering die verder gaat dan alleen de eigen klas en bijdraagt aan de verbetering van de opleiding.
Onderzoekend werken is een belangrijk middel om de onderwijspraktijk te verbeteren. Toch is er in de praktijk vaak nog weinig aandacht voor wat onderzoekend werken is, wanneer onderzoekend werken van belang is, en hoe er onderzoekend kan worden gewerkt. Onze aanbeveling is dan ook om met diverse betrokkenen het gesprek te voeren over onderzoekend werken. Daarom is samen met docentonderzoekers uit vijf mbo-instellingen een praatplaat ontwikkeld als hulpmiddel om over onderzoekend werken in gesprek te gaan.
Lezen over een interessante praktijk? Lees hier het praktijkartikel over onderzoekend werken bij Noorderpoort
Referenties en verwijzingen
Brouwer, P., Doppenberg, J., Boersma, A., Wagemakers, S., & Van Batenburg, E. (2021b). Onderzoeks(ver)richtingen in de praktijk van de mbo-docent [Eindrapport NRO]. Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek.
Brouwer, P., Doppenberg, J., Boersma, A., & Wagemakers, S. (2021). Onderzoekend werken aan onderwijsverbetering: Een middel bij het verbeteren of vernieuwen van onderwijs. Profiel: Vaktijdschrift Voor Docentschap in Duurzaam Beroepsonderwijs, 50(9), 33-35.
Brouwer, P., Doppenberg, J., Boersma, A., Wagemakers, S., & Van Batenburg, E. (2021a). Onderzoekend werken aan onderwijsverbetering [Praatplaat]. Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek.
Auteurs
PATRICIA BROUWER (PATRICIA.BROUWER@ HU.NL) IS SENIOR ONDERZOEKER BIJ LECTORAAT WERKEN IN ONDERWIJS EN BEROEPSONDERWIJS VAN HOGESCHOOL UTRECHT.
JANNET DOPPENBERG (J.J.DOPPENBERG@HVA.NL) IS SENIOR ONDERZOEKER BIJ HET KENNISCENTRUM ONDERWIJS EN OPVOEDING VAN DE HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM EN IS LECTOR BIJ HET CENTRUM VOOR TALENT EN LEREN VAN DE HANZEHOGESCHOOL.
Tips
In alle weekblogs vind je de gegeven tips nog eens terug. Hieronder de tips van 10 tot en met 16 februari.
Op gelijke voet: bevorderen van gelijke kansen
Motivatie, werkdruk en herinneringen
De tien instructieprincipes van Rosenshine
Deel jouw manier om alle leerlingen mee te laten doen!
Tjipcast: Hoe word je een wijze leraar met een eigen kleur?
Beroepsbrieven: 12 verhalen van leraren geïnspireerd op handgeschreven brieven
Leesplank vol emoties
Onderwijsheid
Niet-weten versus zeker weten
Tjipcast: Hoe verklein je de kansenongelijkheid door te werken aan het vakmanschap van de leraar?
10 tips van Lemov