Het denken over de leraar als uitvoerder van door anderen genomen beslissingen verschuift naar de leraar als professional die bewuste keuzes maakt in het beroepsmatig handelen en daar verantwoording over aflegt. Als gevolg hiervan heeft de leraar meerdere taken en bijbehorende rollen te vervullen en wordt de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs steeds meer bij het team als collectief neergelegd. Het dagelijks handelen van leraren (individuele professionaliteit) dient zich steeds meer te verhouden tot het handelen van hun collega’s in het team (teamprofessionaliteit).
In sommige scholen wordt het ontwikkelen en verzorgen van onderwijs en de professionalisering van leraren, gezien als teamverantwoordelijkheid in zogenaamde resultaatverantwoordelijke teams. In deze teams is het team samen verantwoordelijk voor instandhouding van de collectieve professionaliteit. Voor het bereiken van een collectieve professionaliteit is afstemming van persoonlijke plannen met de behoeften aan het team wenselijk. In de praktijk vertalen nieuwe capaciteiten van de individuele leraar zich echter vaak maar beperkt naar het team. Het beperkt uitwisselen van benutten van kennis maakt dat de doorwerking van de professionalisering zich beperkt tot de individuele leraar. In deze blog schetsen we hoe leraren hun expertise en wensen voor professionalisering afstemmen met de wensen en de doelen van het team.
Benutting van kennis en vaardigheden van individuele leraren door het team
Nog geen derde van de leraren geeft aan dat ze hun persoonlijk ontwikkelplan afstemmen op de gewenste teamrichting waarbij leraren werkzaam in het mbo dit het vaakst en leraren in het voortgezet onderwijs dit het minst vaak het doen (figuur 1). Leraren werkzaam in de bovenbouw havo/vwo geven aan dit het minst vaak te doen. Een kwart van de leraren geeft aan dat binnen hun team individuele expertises worden ingezet om gemeenschappelijke doelen te behalen, eenzelfde deel geeft aan dat binnen het team de expertises elkaar goed aanvullen (figuur 2). In vergelijking met het po en mbo lijkt het in het vo minder vaak voor te komen dat individuele expertise wordt ingezet voor gemeenschappelijke doelen.
De helft van de leraren geeft aan dat ze tevreden zijn over de mate waarop hun team kan profiteren van zijn/haar kennis en vaardigheden (figuur 3). Ondanks dat in het mbo binnen een team meer op elkaar afgestemd wordt, is een derde van de leraren ontevreden over de mate waarin het team kan profiteren van zijn/haar vaardigheden.
Tevredenheid over de mate waarin het team profiteert zie je terug bij de leraren die in teams werken waar expertises worden afgestemd om gezamenlijke doelen te halen én in teams waar expertises elkaar goed aanvullen (figuur 4). Leraren die ontevreden zijn over de manier waarop het team profiteert van individuele kennis en vaardigheden geven vaker aan dat ze geen zicht hebben hoe de expertise binnen het team eruitziet. Van de groep leraren die aangeeft (zeer) tevreden te zijn over de manier waarop hun team kan profiteren van zijn/haar kennis en vaardigheden geeft een groot deel aan dat het team aanvullende expertises heeft en dat deze worden ingezet om gemeenschappelijke doelen te halen.
Bevorderende factoren: de dialoog tussen leraren met hun team en leidinggevende
Voor het afstemmen en delen van individuele kennis en vaardigheden is een dialoog nodig welke wensen en benodigdheden in kaart brengt. Enerzijds is hiervoor de dialoog met collega’s nodig, anderzijds hebben leidinggevenden hier een rol in.
Gemiddeld bespreekt ruim 20% van de leraren van de leraren niet met collega’s wat zijn/haar wensen voor professionele ontwikkeling zijn, twee vijfde deel brengt elkaar op de hoogte (figuur 5). Afstemming op dat wat nodig is binnen het team komt duidelijk minder vaak voor binnen alle drie de sectoren. In de onderbouw van het basisonderwijs lijkt dit meer gebruikelijk te zijn, in de bovenbouw havo/vwo is dit het minst het geval. Leraren die (zeer) tevreden zijn over de mate waarin het eigen team kan profiteren van de eigen kennis en vaardigheden, geven aan elkaars wensen voor professionalisering op elkaar en op de wensen vanuit het team om verder te professionaliseren af te stemmen (figuur 6). De leraren met ontevredenheid over de mate waarin het team kan profiteren van individuele kennis en vaardigheden, bespreken wensen voor professionele ontwikkeling niet, of brengen elkaar slechts op de hoogte van eigen wensen.
Professionalisering van leraren en het team als geheel wordt doorgaans gestimuleerd en gefaciliteerd door de leidinggevende. Het maken van gezamenlijke afspraken hierover bevordert de realisatie van teamambities en het bundelen van expertises om de gezamenlijke onderwijspraktijk te verbeteren. Een van de taken van leidinggevenden hierin is om gezamenlijke afspraken over professionele ontwikkeling te maken. Gemiddeld geeft twee derde van de leraren aan dat ze gezamenlijke afspraken met hun leidinggevende maken over hun professionele ontwikkeling (figuur 7). Onder leraren die werkzaam zijn in vo en mbo ligt dit aandeel wat lager. Zowel in de boven- als onderbouw havo/vwo betreft dit de helft van de leraren, in de bovenbouw havo/vwo geeft meer dan een kwart aan dat dit niet aan de orde is. Leraren die noemen dat ze geen gezamenlijke afspraken met hun leidinggevende maken over hun professionele ontwikkeling, geven tegelijkertijd aan dat ze hun persoonlijk ontwikkelplan niet aanpassen aan de gewenste teamrichting (figuur 8).
Naast het maken van gezamenlijke afspraken over professionele ontwikkelingen met de leidinggevende is het van belang dat de schoolleiding de persoonlijke kwaliteiten van het personeel voldoende benut om bestaande kennis en vaardigheden niet onbenut te laten. Het beeld ontstaat dat hier nog veel winst te behalen valt, met name in het mbo waar de helft van de leraren aangeeft dat de schoolleiding de persoonlijke kwaliteiten onvoldoende benut (figuur 9). Tot slot geeft de groep leraren die vinden dat hun schoolleiding de kwaliteiten van het personeel goed benut vaker aan dat expertises binnen het team op elkaar worden afgestemd, of elkaar aanvullen (figuur 10).
Tips
En zoals elke week, vind je in onze blog de tips die we in de app geven. Dit zijn de tips van 16 tot en met 21 april!
Armoede en zorgelijke thuissituaties
‘We moeten de moedertaal van kinderen meer benutten’
Vallen etnische diversiteit en kwalitatief hoogstaand onderwijs te verzoenen?
Tussentijds beoordelen met 5 minuten formatief
Culturele diversiteit in het klaslokaal
Win 3 exemplaren van Doorloopjes door collega’s uit te nodigen Teacher Tapp te proberen!