De afgelopen maanden is er veel discussie over het centrale eindexamen/eindtoets en of deze al dan niet in aangepaste vorm dit jaar moet doorgaan. Op moment van schrijven (11 feb 2021) heeft de overheid het volgende bekend gemaakt (we maken een selectie, zie hier de volledige mededeling):

• Het tweede tijdvak van het centraal examen verlengd naar 10 dagen.
• Extra herkansing: Alle eindexamenleerlingen krijgen een extra herkansing voor het centraal examen. Zij kunnen 2 vakken herkansen in plaats van 1.
• Herkansing in derde tijdvak mogelijk.
• VMBO – beroepsgerichte profielvakken: Schoolexamen ipv centraal schriftelijk en praktisch examen (cspe).
• Digitale examens mogelijk tot 23 juli 2021.

Een palet aan meningen en voorstellen

Naast dit voorstel komt er mogelijk een aanvullend besluit over de Eindexamens 2021. In de tussentijd komen er verschillende voorstellen voorbij wat duidelijk maakt dat er (nog) geen overeenstemming is over wat de beste optie is.

Een enquête van de AOb laat bijvoorbeeld grote verdeeldheid zien onder haar leden over de vraag of de centrale eindexamens dit jaar moeten doorgaan, en zo ja in welke vorm. In interviews met leraren spreken zij over percepties onder leerlingen dat bij annulering van het eindexamen het diploma ‘cadeau wordt gegeven’, terwijl anderen verwachten dat de schoolexamens voldoende waarborg bieden voor een waardevol diploma; zij zien juist grote motivatie bij hun leerlingen om goed te blijven presteren, ongeacht de vorm van het examen.

Als gevolg komt er uit het veld een pallet aan aanvullende voorstellen. Zo pleit de VO-raad sinds gisteren voor verdere aanpassing waarbij ze aangeeft: “Door de coronamaatregelen in dit en vorig schooljaar dreigen dit jaar meer examenkandidaten dan normaal te zakken. Om tegemoet te komen aan deze groep leerlingen, die door corona minder goed voorbereid op het centraal examen af koerst zijn extra maatregelen nodig. Te denken valt aan een extra herkansingsronde in september, zodat de leerlingen die voor de zomervakantie nog niet klaar zijn tegen 1 oktober alsnog kunnen starten in het vervolgonderwijs. Ook is het belangrijk dat alle leerlingen in de voorbereiding op hun examens of herkansingen gebruik kunnen maken van bijspijkerinitiatieven, zoals Studenten helpen Scholieren. De overheid moet dergelijke initiatieven financieren, zodat deelname niet afhankelijk is van de vraag of ouders het kunnen betalen.”

En, als de minister dat niet doet?  “Als er door de minister geen of slechts beperkt aanvullende maatregelen worden getroffen, dan is het nodig om het centraal examen in omvang te beperken, bijvoorbeeld tot de kernvakken en eventueel een extra (profiel)vak.”

Het advies van de VO-raad is tot stand gekomen middels gesprekken met bestuurders en schoolleiders.

Belangrijk om te vermelden is dat in de vele meningen en voorstellen die gedaan worden de verschillende functies van examinering door elkaar lopen; we noemen er een paar:

• Afsluiten van een opleidingstraject (civiel effect van het diploma en kwalificeren),
• Selecteren en alloceren voor een vervolg-opleiding,
• In kaart brengen van behaalde kennis en vaardigheden en deze informatie doorgeven aan het vervolg-onderwijs,
• De externe motivatie van leerlingen die een stok achter de deur nodig hebben om te blijven leren
• De kwaliteitsborgende functie van examens en het inzicht geven in verschillen in onderwijskwaliteit en uitkomsten van/tussen scholen
• De signalerende werking voor welke inhoud van het curriculum belangrijk is.

Maar wat vinden leraren nu een rechtvaardige aanpassing?

Samen met prof. Melanie Ehren van de VU heeft Teacher Tapp Nederland aan leraren gevraagd wat er met de eindexamens moet gebeuren. In het algemeen en in specifiek in 2021.

Wat vinden leraren een eerlijk eindexamen?

Via Teacher Tapp hebben we gevraagd naar kenmerken van een eerlijke toets/eindexamen. Uit de resultaten blijkt onder andere dat leraren werkzaam in alle sectoren het er over het algemeen over eens zijn dat een eerlijke toets de leerlingen op een neutrale, onbevooroordeelde en objectieve manier beoordeelt en daarnaast leerlingen ook met waardigheid en respect behandelt.   

Wat vinden leraren rechtvaardig voor de leerlingen die dit schooljaar het eindexamen moeten maken?

Er wordt vanuit gegaan dat veel leerlingen te maken hebben met achterstanden waardoor een waardig eindexamen in 2021 in het geding komt. We hebben de gebruikers gevraagd naar ervaren achterstanden. Immers, de VO-raad lijkt uit te gaan van grote aantallen leerlingen die dreigen te zakken, en groepen leerlingen die minder goed voorbereid zijn.

De helft van de 290 deelnemende leraren werkzaam in het voortgezet onderwijs geeft aan dat enkele leerlingen een achterstand hebben opgelopen die zorgelijk is, een vijfde ervaart een achterstand maar ervaart dit niet als zorgelijk. Negen procent geeft aan dat bijna al zijn/haar leerlingen een achterstand hebben opgelopen die zorgelijk is.

Van de 132 leraren in de bovenbouw geeft 52% aan dat enkele leerlingen een achterstand hebben opgelopen die zorgelijk is. In het vmbo is dit 43%. De ervaren achterstanden vanuit de praktijk van de gebruikers van Teacher Tapp NL komen dus niet helemaal overeen met het beeld dat door verschillende partijen geschetst wordt. Er zijn zeker leerlingen met achterstanden, maar de meeste leraren lijken niet te vinden dat het een groot aandeel van hun leerlingen treft.

Vinden leraren dat het eindexamen voor 2021 moet worden aangepast? Ruim de helft van de 263 deelnemende leraren werkzaam in het voortgezet onderwijs vindt dat het eindexamen net zoals anders moet worden afgenomen, een derde geeft aan dat de inhoud moet worden beperkt tot het deel van de stof dat de scholen hebben kunnen aanbieden. Deze verdeling verandert echter als we kijken naar de verschillende niveaus; driekwart van de leraren werkzaam in de bovenbouw havo/vwo geeft aan dat het examen net zoals anders zou moeten worden, van de leraren werkzaam op het vmbo geeft 40 procent dit aan waarnaast eenzelfde deel aangeeft dat de inhoud van het eindexamen beperkt moet worden tot het deel wat aangeboden is.

De VO-raad stelt voor om, indien er geen extra maatregelen komen, het eindexamen te beperken tot kernvakken. Waarom gekozen wordt voor kernvakken is onduidelijk. Het is niet zo dat die vakken wél en andere vakken niet online zijn/worden aangeboden.

In bovenstaande vraag ontbrak de optie tot het niet doorlaten gaan van het CSE. Deze optie hebben we daarom alsnog los bevraagd. De helft van de leraren die deze vraag beantwoordden geeft aan dat het eindexamen door moet gaan, een kwart tot een derde is het hier niet mee eens. Deze verdeling komt overeen met de bevindingen van de enquête die door de AOb is afgenomen.

Opvallend is dat leraren die werkzaam zijn op het vmbo vaker noemen dat het eindexamen niet door moet gaan dan leraren die werkzaam zijn in de bovenbouw havo/vwo. Een en ander hangt natuurlijk ook samen met de mate waarin leraren vinden dat hun leerlingen zich voldoende hebben kunnen voorbereiden op het examen middels het onderwijs dat ze hebben kunnen aanbieden: rechtvaardigheid betekent immers dat leerlingen ook een eerlijke kans hebben gehad om het onderwijs online te volgen en we weten inmiddels dat dat per leerling en per school sterk kan verschillen. 

Tegelijkertijd geven leraren in het eerdere AOb-onderzoek aan dat toewerken naar een examen voor veel leerlingen motiverend is en de lat nu al verlagen neemt de motivatie om nog je best te doen weg. En daarnaast is de complexiteit waar we uiteindelijk voor opleiden ook niet minder groot geworden en hebben leerlingen uiteindelijk toch de kennis en vaardigheden nodig die in het examen worden gemeten. De crux zit ‘m dus in hoe we ervoor zorgen dat leerlingen die lat zo goed mogelijk gaan halen. Teacher Tapp NL zal dit de komende blijven volgen door regelmatig vragen te stellen die verwant zijn aan de ontwikkelingen.

Tips

Zoals elke week een overzicht van de gegeven tips. Hier zijn ze van 1 tot en met 7 februari.

Een wereld op zich
Zelf vragen stellen via Teacher Tapp: via dit formulier dien je je vragen in!
Wat is kwaliteit voor jou als docent?
Leraar briljant, lerares bazig!
Helend lezen
Automatiseringsproblemen en het leren van de tafels
Niet toetsen, maar leren